ನಾವು ಚಿಕ್ಕವರಿದ್ದಾಗ ಹಿರಿಯರು ‘ಗಮನವಿಟ್ಟು ಓದು,' ಎಂದೋ, ‘ಮಾಡುವ ಕೆಲಸದ ಮೇಲೆ ಗಮನವಿರಲಿ,' ಎಂದೋ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದುದರ ನೆನಪಿರಬಹುದು. ಈಗಲೂ ನಾವು ನಮ್ಮ ಕಿರಿಯರಿಗೆ ಇದನ್ನೇ ಹೇಳುತ್ತಿರುತ್ತೇವೆ. ಇನ್ನೂ ಮುಂದುವರಿದಂತೆ, ‘ಗಮನವಿಟ್ಟು ಏಕಾಗ್ರತೆಯಿಂದ ಮಾಡುವ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಜಯ ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ,'ಎನ್ನುವ ಮಾತನ್ನೂ ಕೇಳುತ್ತಿರುತ್ತೇವೆ. ಈ ‘ಗಮನ' ಎಂದರೇನು? ಏಕಾಗ್ರತೆಗೂ ಇದಕ್ಕೂ ಇರುವ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೇನು? ಎನ್ನುವ ಬಗ್ಗೆ ನಾವು ಅಷ್ಟಾಗಿ ಚಿಂತಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಸೂಚನೆಗಳು ವಂಶಪಾರಂಪರ್ಯವಾಗಿ ಅಥವಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ತಲೆಮಾರುಗಳಿಂದ ತಲೆಮಾರುಗಳಿಗೆ ವರ್ಗಾವಣೆಯಾಗುತ್ತಾ ಸಾಗುತ್ತವೆ. ‘ಗಮನ'ದ ಬಗ್ಗೆ ಜಿಡ್ಡು ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿಯವರು ತಮ್ಮ ‘ಅನುದಿನ ಚಿಂತನ'ದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಚೆನ್ನಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿದ್ದಾರೆ:
‘ಗಮನವೆಂದರೇನು? ಗಮನವಿರಬೇಕೆಂದು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಒತ್ತಾಯಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಗ ಗಮನವಿರುತ್ತದೆಯೆ? ‘ನಾನು ಗಮನಕೊಡಬೇಕು, ಮನಸ್ಸನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು, ಎಲ್ಲಾ ಆಲೋಚನೆಗಳನ್ನೂ ದೂರತಳ್ಳಬೇಕು? ಎಂದುಕೊಂಡು ತತ್ಪರರಾದಾಗ ಗಮನವಿರುತ್ತದೆಯೇ? ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಇದ್ಯಾವುದೂ ಗಮನವಲ್ಲ. ಮನಸ್ಸು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಗಮನ ನೀಡಿದಾಗ ಏನಾಗುತ್ತದೆ? ತನ್ನ ಬಳಿ ಇತರ ಆಲೋಚನೆಗಳು ಸುಳಿಯದಂತೆ ಪ್ರತಿರೋಧವನ್ನು ಒಡ್ಡತೊಡಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿರೋಧದ ಬಗೆಗೇ ಎಚ್ಚರವಾಗಿದ್ದು ಬೇಡದ ಯೋಚನೆಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ದೂರ ದಬ್ಬುವುದರಲ್ಲೇ ತೊಡಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಆ ಸ್ಥಿತಿ ಗಮನದ ಸ್ಥಿತಿ ಅಲ್ಲ, ಅಲ್ಲವೇ?
ಏನನ್ನಾದರೂ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದ್ದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ನಿಮ್ಮ ಪೂರ್ಣ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡಬೇಕು. ಆದರೆ ಹಾಗೆ ಪೂರ್ಣ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡುವುದು ಎಷ್ಟು ಕಷ್ಟ ಎಂಬುದು ಕೂಡಲೇ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಚಾಂಚಲ್ಯಕ್ಕೆ ಮನಸ್ಸು ಎಷ್ಟು ಒಗ್ಗಿಹೋಗಿದೆ ಎಂದರೆ, ‘ದೇವರೇ, ಗಮನ ನೀಡುವುದೇನೋ ಒಳ್ಳೆಯದೇ, ಆದರೆ ಗಮನವನ್ನು ಹೇಗೆ ಕೊಡಲಿ?' ಎಂದು ಕೇಳತೊಡಗುತ್ತೀರಿ. ಅಂದರೆ, ಏನನ್ನೋ ಪಡೆಯುವ ಆಸೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ತಲೆ ಎತ್ತುತ್ತದೆ. ಪೂರ್ಣ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡದವರಾಗುತ್ತೀರಿ......ಪೂರ್ಣ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡುವುದೆಂದರೆ ಮರವನ್ನೋ, ಹಕ್ಕಿಯನ್ನೋ ನೋಡಿದಾಗ, ‘ಇದು ಆಲದ ಮರ,' ‘ಇದು ಗಿಣಿ,' ಎಂದು ಹೇಳಿ ಸುಮ್ಮನೆ ನಡೆದುಬಿಡುವುದಲ್ಲ. ಹಾಗೆ ಹೆಸರಿಟ್ಟ ಕೂಡಲೇ ನೀವು ಗಮನ ನೀಡುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿರುತ್ತೀರಿ.......
ಆದರೆ ಏನನ್ನಾದರೂ ನೋಡುವಾಗ ಪೂರ್ಣ ಎಚ್ಚರವಿದ್ದರೆ, ಪೂರ್ಣ ಗಮನವಿದ್ದರೆ, ಆಗ ಪರಿವರ್ತನೆಯೊಂದು ಆಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣುತ್ತೀರಿ, ಪೂರ್ಣ ಗಮನ ಒಳ್ಳೆಯದೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತೀರಿ. ಅನ್ಯವಾದುದು ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ. ಗಮನವನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸದಿಂದ ಸಾಧಿಸುವುದೂ ಕೂಡ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅಭ್ಯಾಸದಿಂದ ಏಕಾಗ್ರತೆ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆ, ಅಷ್ಟೆ. ಅಂದರೆ ಪ್ರತಿರೋಧದ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೀರಿ. ಆ ಗೋಡೆಗಳ ಮಿತಿಯಲ್ಲ. ಏಕಾಗ್ರ ಸಾಧಕನ ಪ್ರತಿರೋಧವಿರುತ್ತದೆಯೇ ಹೊರತು ಗಮನವಲ್ಲ. ಅದು ಬೇರೆಲ್ಲವನ್ನೂ ದೂರವಿಡುವ ಸ್ಥಿತಿ.'
ಏಕಾಗ್ರತೆ ಮತ್ತು ಗಮನಕ್ಕಿರುವ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನು ಹೀಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ:
`ಮನಸ್ಸಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯವಿರಬೇಕಾದದ್ದು ಗಮನಕ್ಕೇ ಹೊರತು ಏಕಾಗ್ರತೆಗಲ್ಲ. ಏಕಾಗ್ರತೆಯಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಬಲವಂತದಿಂದ ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಬಿಂದುವಿಗೆ ಸಂಕುಚಿತಗೊಳಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಗಮನಕ್ಕೆ ಯಾವ ಗಡಿಯೂ ಇಲ್ಲ, ಯಾವ ಮಿತಿಯೂ ಇಲ್ಲ. ಏಕಾಗ್ರತೆಯಲ್ಲಿ ಮನಸ್ಸು ಯಾವಾಗಲೂ ಆಯ್ದ ವಿಷಯದ ಸೀಮೆಗೆ ಬದ್ಧವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಮನಸ್ಸಿನ ಇಡಿತನವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಏಕಾಗ್ರತೆಯ ಅಡಚಣೆಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಉಂಟುಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲದು. ಗಮನವೆನ್ನುವುದು ಜ್ಞಾನದ ಗಡಿರೇಖೆಗಳಿಲ್ಲದೆ ಅಮಿತವಾಗಿರುವಂಥದ್ದು, ನಿಸ್ಸೀಮವಾದದ್ದು. ಏಕಾಗ್ರತೆಯಿಂದ ಜ್ಞಾನ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ. ಜ್ಞಾನದ ವಿಸ್ತರಣೆ ಎಷ್ಟೇ ನಡೆದರೂ ಅದು ಸೀಮಾಬದ್ಧವಾದದ್ದೇ. ಗಮನದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಏಕಾಗ್ರತೆಯ ಫಲಿತಾಂಶವಾಗಿ ಮೂಡಿದ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಅಂಶವು ಎಂದೂ ಪೂರ್ಣವಲ್ಲ..............ಪೂರ್ಣತೆಯೆಂಬುದು ಎಂದೂ ಏಕಾಗ್ರ ಮನಸ್ಸಿನ ತುತ್ತಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಗಮನಕ್ಕೆ ಮೊದಲ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯ. ಏಕಾಗ್ರತೆಯ ಪ್ರಯತ್ನದ ಮೂಲಕ ಗಮನವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.'
ಪೂರ್ಣಗಮನವನ್ನು ನೀಡುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವಂತಹ ಸ್ಥಿತಿಯು ಧ್ಯಾನವೆಂದರೇನೆಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಸುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತಾರೆ:
‘ಮನಸ್ಸನ್ನು ಯಾವುದೂ ಹೀರಿಕೊಳ್ಳದಂತಹ ಗಮನವಿದೆಯೇ? ಯಾವುದೇ ಒಂದು ವಸ್ತುವಿನ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಏಕಾಗ್ರವಾಗಿರದಂತಹ ಗಮನವಿದೆಯೇ? ಯಾವುದೇ ಬಗೆಯ ಉದ್ದೇಶ, ಪ್ರಭಾವ, ಒತ್ತಾಯಗಳಿಲ್ಲದ ಗಮನವಿದೆಯೇ? ಮನಸ್ಸು ಯಾವುದನ್ನೂ ಹೊರಗಿಡದೇ ಎಲ್ಲದರ ಬಗೆಗೂ ಪೂರ್ಣ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡಬಲ್ಲದೇ? ಖಂಡಿತ. ಇಂಥದು ಮಾತ್ರ ನಿಜವಾದ ಗಮನದ ಸ್ಥಿತಿ, ಉಳಿದೆಲ್ಲವೂ ಮೈಮರೆವು ಅಥವಾ ಮನಸ್ಸಿನ ಜಾಣತಂತ್ರಗಳು. ಯಾವುದೂ ನಿಮ್ಮ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳದೇ, ಯಾವುದನ್ನೂ ತಿರಸ್ಕರಿಸದೇ, ಎಲ್ಲದರ ಬಗೆಗೂ ಪೂರ್ಣಗಮನವನ್ನು ನೀಡುವುದಕ್ಕೆ ನಿಮಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ಧ್ಯಾನಿಸುವುದೆಂದರೇನೆಂದು ನಿಮಗೆ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಅಂಥಾ ಗಮನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯತ್ನವಿಲ್ಲ, ವಿಭಜನೆಯಿಲ್ಲ, ಸಂಘರ್ಷವಿಲ್ಲ, ಫಲಿತಾಂಶದ ಹುಡುಕಾಟವಿಲ್ಲ. ಧ್ಯಾನವೆಂದರೆ ವಿವಿಧ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಬಿಡಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ, ಯಾವುದೂ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳದೇ ನಿಮ್ಮ ಪೂರ್ಣಗಮನವನ್ನು ನೀಡಲು ಆಗುವ ಸ್ಥಿತಿ, ಅಥವಾ ಏಕಾಗ್ರತೆಗಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸದೇ ಇರುವ ಸ್ಥಿತಿ.'
ಹಾಗಾದರೆ ಪೂರ್ಣಗಮನದ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಾದರೂ ಹೇಗೆಂಬುದನ್ನು ಮನವರಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾ:
‘ಗಮನದ ಸ್ಥಿತಿ ಹೇಗೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ? ಒತ್ತಾಯದಿಂದ, ಹೋಲಿಕೆಯಿಂದ, ಬಹುಮಾನದ ಆಸೆಯಿಂದ, ಶಿಕ್ಷೆಯ ಭಯದಿಂದ ಗಮನ ಹುಟ್ಟುವುದಿಲ್ಲ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಬಲವಂತದ ವಿವಿಧ ರೂಪಗಳು. ಭಯದ ನಿವಾರಣೆಯೇ ಗಮನದ ಆರಂಭ. ಏನೋ ಆಗಬೇಕು, ಏನೋ ಸಿಗಬೇಕು ಎಂಬ ಆಸೆ ಇರುವವರಗೆ ಭಯ ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಅದು ಎಲ್ಲಾ ಹತಾಶೆ, ಕಸಿವಿಸಿ, ವೇದನೆ ತರುವ ವೈರುಧ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸುವ ಕೆಲಸ. ಏಕಾಗ್ರತೆಯನ್ನು ಕಲಿಸಬಹುದು, ಆದರೆ ಭಯಮುಕ್ತರಾಗುವುದನ್ನು ಹೇಗೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಲಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅಂತೆಯೇ ಗಮನವನ್ನು ಕಲಿಸಲು ಕೂಡ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯ ಸುತ್ತಲೂ ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯದ ವಾತಾವರಣವಿದ್ದಾಗ, ಸುರಕ್ಷೆಯ ಹಾಗೂ ಸರಳೀತದ ಭಾವವಿದ್ದಾಗ ಪ್ರೀತಿಸಹಿತವಾದ ನಿರಾಸಕ್ತ ಗಮನವಿರುತ್ತದೆ. ಗಮನವೆನ್ನುವುದು ಸಹಜವಾಗಿ, ಸ್ವಚ್ಛಂದವಾಗಿ ಮೂಡುತ್ತದೆ.'
ಹೀಗೆ ಗಮನವು ಸಹಜವಾಗಿ ಮೂಡುವಂತೆ ಭಯಮುಕ್ತರಾಗಿ, ಧ್ಯಾನಸ್ಥ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಲುಪಲು ನಮ್ಮನ್ನು ನಾವು ಅಣಿಗೊಳಿಸಿಕೊಳ್ಳೋಣ.
ನಾನು ವಿಜ್ಞಾನದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯಾದ್ದರಿಂದ ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ‘ಏಕೆ?' ‘ಹೇಗೆ?' ಎನ್ನುವ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ ಏನನ್ನೇ ಮಾಡಬೇಕಾದರೂ ತತ್ಕ್ಷಣ ಒಪ್ಪುವ ಮನಃಸ್ಥಿತಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಈಗ ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ‘ವಾಸ್ತು'ವಿನ ವಿಶೇಷ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದವರು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಮನೆಗೆ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವ ನಂಬಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಇರುವುದನ್ನು ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಚೀನೀ ವಾಸ್ತುವಿನ ಪ್ರಕಾರ ನಗುವ ಬುದ್ಧನನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಮನೆಗೆ ಸಂತಸ ಮತ್ತು ಸಂಪತ್ತು ಲಭಿಸುತ್ತದೆ, ಅದೃಷ್ಟಶಾಲಿಗಳಾಗುತ್ತಾರೆ ಎನ್ನುವ ನಂಬಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನಗುವ ತಾತನ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಮನೆಯಲ್ಲಿಡುತ್ತಾರೆ. ನನ್ನ ಪರಿಚಯದ ಹಿರಿಯರೊಬ್ಬರು ಈ ಸಲಹೆ ನೀಡಿದರು. ನಾನು ಅಷ್ಟಾಗಿ ಅದನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನಾವು ಒಂದು ಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗ ಅಲ್ಲಿಯ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಏನನ್ನಾದರೂ ಕೊಳ್ಳಲು ಹೋದಾಗ ಈ ರೀತಿಯ ವಿಗ್ರಹಗಳು ಬಹಳವಾಗಿ ನನ್ನ ಗಮನ ಸೆಳೆದವು. ಮುಕ್ತವಾಗಿ ನಗುತ್ತಿರುವ ತಾತನನ್ನು ನೋಡುವಾಗ ಅನಿಯಂತ್ರಿತವಾಗಿ ನನಗೂ ನಗು ಬರಲಾರಂಭಿಸಿತು. ಈ ತಾತನೊಟ್ಟಿಗಿರುವುದರಿಂದ ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ಸಂಪತ್ತಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ನಗೆಯ ಸಂಪತ್ತಂತೂ ನಮ್ಮದಾಗುವುದರಲ್ಲಿ ಸಂಶಯವಿಲ್ಲ ಎನಿಸಿತು. ಇದನ್ನು ಏಕೆ ‘ Laughing Buddha (ಲಾಫಿಂಗ್ ಬುದ್ಧ)' ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ? ಬುದ್ಧನೋ, ಬುಡ್ಡನೋ? ಬುಡ್ಡ ಎಂದರೆ ‘ತಾತ' ಎಂದಿರುವುದರಿಂದ ಹೀಗೆಯೇ ಇರಬಹುದೇ? ‘ಬುದ್ಧ' ಎಂದರೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಬಲ್ಲವನು-ಜ್ಞಾನಿ ಎಂದು, ಈತ ಹೇಗೆ ಬುದ್ದನಾದ? ಎನ್ನುವ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳೊಂದಿಗಿದ್ದಾಗ...... ಸ್ವಾಮಿ ಸುಖಬೋಧಾನಂದರ ‘ಮನಸ್ಸೇ, ರಿಲ್ಯಾಕ್ಸ್ ಪ್ಲೀಸ್!' ( ತಮಿಳಿನಿಂದ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ‘ಚಿರಂಜೀವಿ') ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಅಕಸ್ಮಾತ್ತಾಗಿ (೫-೬ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಓದಿದ್ದ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಸುಮ್ಮನೆ ಪುಟಗಳನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ) ಈ ವಿಷಯ ಗೋಚರಿಸಿತು!